عوارض بی خوابی
شاید یک یا دو شب بی خوابی کار چندان سختی نباشد و براحتی نیز قابل جبران باشد. اما چنانچه در طولانی مدت از خواب خوب و کافی محروم شوید چه عوارضی در انتظار شما خواهد بود؟
1-افزایش ریسک دیابت نوع 2 (قند خون)
بیدار شدن های مکرر شبانه و یا کاهش تعداد ساعات خواب باعث اختلالات هورمونی بدن و در نتیجه افزایش ریسک ابتلا به دیابت خواهد شد
2- افزایش ریسک افسردگی و سایر مشکلات روانپزشکی
3- افزایش ریسک خطر مرگ زودرس
4- چاقی
5- سیستم ایمنی ضعیف تر
6-بیماری های قلبی عروقی بیشتر
7- فشار خون بالا
در ادامه به تفضیل به برخی از این عوارض می پردازیم:
اخلاق تند و غیرعادی
براساس بررسی‌های انجام گرفته از سوی جمعی از پژوهشگران، بد اخلاقی از جمله‌ی موارد مشهودی است که میتوان این موضوع را از شکایات متعدد اطرافیان اشخاصی که اندک‌تر از میزان طبیعی می‌خوابند، مشاهده نمود.
این تیم از پژوهشگران شماری از اشخاص کم خواب را زیر ذره بین گذاشته اند و به این جمع بندی رسیده اند که این اشخاص در برابر برخی مسائل رفتار نامعقول و تند‌تری نشان میدهند.
به عنوان نمونه میتوان به تشکیل مشکلات رفتاری در وقتی که این اشخاص مشغول کار هستند، اشاره کرد.
سردرد
علی رغم این که محققان در قرن تازه به رابطه مابین کمبود خواب و سردرد پی برده اند، ولی تاکنون نتوانسته اند به روشنی رابطه مابین سردرد و کمبود خواب را بیابند.
دردهای مزمنی نظیر میگرن در اثر کمبود خواب شدت می‌گیرند.
براساس بررسی‌های انجام گرفته توسط محققان، سی و شش تا ۵۸ درصد از اشخاصی که مبتلا به مشکلات تنفسی در وقت خواب هستند، با سردردهای غیرقابل وصفی در وقت بیدار شدن روبرو می‌شوند.
علت این سردردها بیدار شدن‌های متوالی در طول خواب است که به بیخوابی منتج میشود.
ناتوانایی در فراگیری و یادگیری مطالب جدید
بیخوابی در میان نوجوانان و جوانان به موضوعی همه گیر تبدیل شده است.
بررسی‌های محققان حکایت از این دارد که عوض شدن ساعت شروع به کار مدرسه‌ها راهنمایی از ساعت ۷: ۳۰ به ۸: ۳۰ منتهی به بالا رفتن نمره‌ی دانش آموزان در شماری از درس‌ها شده است.
بر همین اساس، نمره‌ی دانش آموزان در درسی نظیر ریاضی و قرائت به ترتیب دو و ۱ امتیاز بالاتر رفته است.
بیخوابی در حافظه‌ی کوتاه مدت نیز بی تاثیر نیست.
با دقت به اینکه حافظه‌ی کوتاه مدت قسمت مهمی از چرخه‌ی فراگیری است، به این جهت بیخوابی میتواند اثر شگرفی روی توانایی اشخاص برای به یاد آوردن کلماتی داشته باشد که روز پیش آنها را به حافظه‌ی خود سپرده اند.
در یک مطالعه‌ی دیگر محققان به این جمع بندی رسیده اند که در صورت گرایش به فراگیری و مطالعه‌ی یک موضوع برای نخستین بار و تکرار آن، بیخوابی میتواند اثر منفی داشته باشد.
این اثرات منفی حتی بعد از به خواب رفتن پس از فراگیری نیز از بین نمی‌رود.
چاقی
آنهایی که دچار بیماریهای خواب هستند و به مقدار مکفی نمی‌خوابند، گرفتار اختلالات هورمونی شده و بنابراین اشتهای بیشتری برای خوردن خوراکی‌ها با کالری بالا دارند که این موضوع بسیار پرخطر است.
هرچند در وقت بیدار بودن میتوان انرژی بیشتری را سوزاند، ولی این مقدار کالری سوخته شده در مقابل حجم بیشتری از کالری‌ها که بعد از خوردن خوراک وارد بدن میشود، تاثیری ندارد.
مشکلات بینایی
کمبود خواب میتوان دشواری هایی را در بینایی اشخاص ایجاد نماید که از جمله‌ی آن میتوان به تشکیل دید تونلی، دو بینی و تار شدن بینایی اشاره کرد.
میزان بیخوابی رابطه‌ی مستقیمی با اختلالات بینایی دارد، بطوریکه هر چه مقدار بیخوابی بیشتر باشد، احتمال ایجاد اختلالات بیشتر شده و بنابراین مشکلات زیادی هم برای فرد مورد نظر پیش میاید.
هم چنین امکان ایجاد توهم آشکار نیز در اشخاص کم خواب وجود دارد.
افزایش بیماری قلبی و عروقی
محققان با انجام تحقیقاتی به این جمع بندی رسیده اند که با بیدار ماندن اشخاص برای بیشتر از ۸۸ ساعت، فشار خون افزایش میابد.
براساس یافته‌های پژوهشگران، آنهایی که در هر روز و شب تنها چهار ساعت می‌خوابند در قیاس با اشخاصی که ۸ ساعت می‌خوابند، تپش قلب بالاتری دارند.
غلظت پروتئین واکنشی نوع C که یکی از علامت‌های مبتلا شدن به مشکلات قلبی است در آنهایی که اندک خواب هستند، بیشتر از سایرین بسیاری دارد و به چشم می‌خورد.
کند شدن سرعت عمل و سرعت واکنش به محرک های بیرونی
«عکس» العمل و به بیان مناسب‌تر سرعت عمل اشخاص در اثر بیخوابی تحت تاثیر قرار میگیرد.
محققان برای اثبات ادعای خود، آزمایش هایی را انجام داده اند.
پژوهشگران ۲ دسته از دانشجویان را مورد آزمایش گذاشته اند، بطوریکه تست هایی را در ارتباط با تصمیم گیری سریع بعمل آورده اند، با این فرق که یکی از ۲ دسته در میان تست خوابیده اند، ولی دسته دیگر چنین اجازه‌ای نداشته اند.
نتیجه‌ی تست گویای این موضوع است که کسانی که خوابیده اند، به شکل نیکوتری به سوالات جواب داده اند.
این آزمون در زمینه «ورزش» کاران نیز انجام شده است.
افزایش مریضی‌ها و کاستی سیستم ایمنی
سازمان دفاعی بدن، وظیفه‌ی نبرد با انواع باکتری‌ها و به بیان مناسب‌تر میکروارگانیسم‌ها را دارا است، بطوریکه ولو در صورت زخمی شدن نقطه‌ای از تن و ایجاد زخم، دستگاه دفاعی و ایمنی تواناست از نفوذ میکروب‌ها به جسم از ناحیه‌ی صدمه دیده و ایجاد عفونت ممانعت نماید.
حال در صورت بیخوابی حتی برای یک شب، دستگاه دفاعی و ایمنی بدن به اندازه‌ای پایین میشود که تا حدی قدرت آن برای مقابله با میکرو ارگانیسم‌ها از میان میرود.
زیاد شدن غیرعادی ادرار (ادرار شبانه)
هنگامی که آدم به خواب میرود، ساختار ایجاد ادرار در بدن فرآیند آرام‌تری را در پیش میگیرد و از اینرو است که غالبا اشخاص در وقت خواب احتیاجی به بکارگیری سرویس‌های بهداشتی ندارند.
ولی وقتیکه فردی در طی شب بیدار می‌ماند، خبری از فرآیند آرام ایجاد ادرار نیست.
محققان چنین وضعیتی را ایجاد بیشتر از اندازه ادرار شبانه می‌نامند.
این موضوع عاملی برای شب ادراری در بعضی کودکان و حتی افراد بزرگسال است، چراکه فرآیند ایجاد ادرار در این انسان‌های با وجود به خواب رفتن به حالت متداول به فعالیت ادامه میدهد.
فقدان دقت و تمرکز و حواس پرتی دائم
انجام اموراتی نظیر مطالعه یا گوش کردن به توضیحات استاد در کلاس درس که نیازمند تمرکز است، به خواب فرد بستگی مستقیمی دارد.
محققان روی این موضوع تاکید دارند که درصورت بیخوابی، اشخاص می‌بایست در انتظار دشواری هایی نظیر نبود تمرکز و حواس پرتی باشند.
در صورت بیخوابی، فرد در کسری از ثانیه به حالتی وارد میشود که نمی‌توان آن را خواب یا بیدار عنوان نمود.
بالا رفتن احتمال گرفتار شدن به بیماری متعاقب کاستی ایمنی
محرک‌های موجود در بدن، آنتی بادی هایی را برای مقابله با ویروس‌های خاصی تولید میکنند.
همانگونه که اشاره کردیم هنگامی که فرد به میزان لازم نمی‌خوابد، دستگاه دفاعی و ایمنی بدن گرفتار مشکل شده و بنابراین نمیتواند به خوبی کار کند.
در یک پژوهش که در همین راستا انجام شده، به ۱۹ تن از داوطلبان واکسن هپاتیت تزریق شد.
ده تن از این اشخاص در طول روز و شب هشت ساعت می‌خوابیدند، ولی باقی اشخاص شرکت کننده در این تست شب‌ها بیدار می‌ماندند.
بعد از گذشت چهار هفته، میزان آنتی بادی بنا شده در بدن آنهایی که در طول روز و شب ۸ ساعت خوابیده بودند، ۲ برابر افرادی بود که بیدار مانده بودند.
البته تحقیقات دیگری نیز در این مورد انجام شده که از جمله‌ی آن میتوان به تاثیر بیخوابی روی واکسن آنفولانزا اشاره کرد.
در این پژوهش مشاهده شد که بیخوابی تاثیری طی روند ایجاد آنتی بادی ندارد و از اینرو محققان به این جمع بندی رسیده اند که بیخوابی فقط میتواند در مورد بیماریهای خاصی چنین تاثیری داشته باشد.
آشفتگی در قدرت تکلم
بیخوابی تاثیر شگرفی روی نحوه‌ی سخن گفتن اشخاص دارد، بطوریکه در طی یک آزمایش، اشخاصی که برای سی و شش ساعت بیدار نگه داشته شده اند، بصورت متمادی از واژه‌های تکراری و جملات کلیشه‌ای استفاده کرده اند.
نیز می‌بایست به این مسأله اشاره نمود که این انسان‌های با تن آوای پایدار و بصورت بسیار آرام و تقریبا نامفهوم کلمات را ادا می‌کردند.
آنهایی که از کمبود خواب رنج میبرند، توانایی بیان تفکرات خود در قالب جملات را نداشته و قادر نیستند آنچه را که در ذهن دارند، بدرستی انتقال دهند.
سرماخوردگی و عفونت
چنانچه شما هم جزو اشخاصی هستید که در غالب روزها احساس سرما کرده و دوست دارید تا کنج گرمی را به منظور نیل به آرامش پیدا کنید، شاید به میزان لازم نمی‌خوابید.
آزمایش‌های شکل گرفته همچین این موضوع را اثبات کرده است.
پژوهشگران ۱۵۳ داوطلب را بعد از ۲ هفته در مواجه با سرمای یکسانی گذاشته اند.
براساس اطلاعات ارائه شده از بین این ۱۵۳ نفر آنهایی که در دو هفته‌ی گذشته روزانه اندک‌تر از ۷ ساعت خوابیده اند، سه برابر بیشتر از بقیه اشخاص که بیشتر از ۸ ساعت خوابیده اند، در مواجه با سرماخوردگی هستند..
کیفیت خواب را نیز در این میان میتوان اثربخش خواند.
یافته‌های پژوهشگران نشان میدهد اشخاصی که ۹۲ درصد از زمان در رختخواب بودن را می‌خوابند، پنج ۵ برابر بیشتر از اشخاصی که ۹۸ تا ۱۰۰ درصد از این موقع را می‌خوابند، احتمال سرماخوردگی دارند.
مشکلات دستگاه گوارشی (معده درد و …)
از هر ۲۵۰ آمریکایی ۱ نفر به بیماری ملتهب شدن روده مبتلا است و بیماریهای خواب نیز علایم این مریضی را افزایش میدهد.
در حالتی که کمبود خواب بصورت یکسره تکرار شود، سندروم ملتهب شدن روده شدید‌تر میشود، بطوریکه ده تا پانزده درصد از آمریکایی به دلیل بیخوابی با این معضل نبرد میکنند.
نیز می‌بایست به این مسأله اشاره کرد آنهایی که از بیماری کرون رنج میبرند، در صورت بیخوابی ۲ برابر بقیه اشخاص در ریسک خطر عود کردن این سندروم در قیاس با اشخاص معمولی هستند..
افزایش تصادفات رانندگی
رانندگی در حالت خواب آلودگی به میزان رانندگی در وقت بکارگیری مشروبات الکلی پرخطر است و از اینرو توصیه میشود رانندگان در صورت بیخوابی اقدام به رانندگی نکنند.
خوابیدن در موقع رانندگی به علت خیرگی و پایدار بودن وضعیت راننده امری متداول است که این موضوع خطر تصادف را افزایش میدهد.
براساس بررسی‌های انجام گرفته، خلبانان، رانندگان کامیون، پزشک‌های شیفت و آنهایی که باید شب‌ها بیدار بمانند، بیشتر از سایرین در مخاطره خواب در وقت رانندگی هستند. که این موضوع شانس تصادف را بالا میبرد.
درد
آنهایی که از دشواری هایی نظیر دردهای مزمن رنج میبرند، بطور معمول قادر نیستند به مقدار مکفی بخوابند، چراکه درد نقطه‌ای از تن در وقت خواب او را بیدار میکند.
به تازگی پژوهشگران به این جمع بندی رسیده اند که بیخوابی میتواند سبب ازدیاد درد در اشخاص شود.
پژوهش‌ها روشن می‌نماید که در صورت بیدار ماندن، پایداری فرد در مقابل دردهای ایجاد شده کمتر شده و بنابراین فرد مورد نظر اندک‌تر از پیش تواناست تا محرک‌های درد را تحمل کند.
مبتلا شدن به قند خون بالا
بیدار ماندن در ساعاتی که بدن براساس ساز و کارش برای خوابیدن و کاهش سوخت و ساز آماده میشود، در صورت استمرار میتواند منجر به بوجود آمدن پایداری در مقابل انسولین و بنابراین مبتلا شدن به مرض قند نوع ثانویه شود.
براساس بررسی‌های انجام گرفته روی نوجوانان، معین شده که تغییرات برای افزایش دادن میزان خواب اشخاص خطر گرفتار شدن به بیماری دیابت را تقلیل میدهد.
نیز می‌بایست به این مطلب اشاره نمود که با وجود ملاحظه برنامه غذایی، در صورت مداومت در کمبود خواب خطر گرفتار شدن به بیماری دیابت بیشتر میشود.
بهم ریختگی و آشفتگی ذهنی
در حالتی که دقت کرده باشید، آنهایی که دچار بیخوابی هستند، در شرایط آرمانی خود به سر نمی‌برند.
تحقیقات شکل گرفته حاکی ازاین مطلب است، جراحانی که اندک‌تر از سایرین می‌خوابند، بیست تا ۳۲ درصد زیادتر گرفتار اشتباه می‌شوند.
هم چنین «ورزش» کارانی که کارکرد آنها رابطه‌ی مستقیمی با تمرکز دارند، در صورت بیخوابی قادر نیستند نتیجه‌ی واجب و ضروری را دریافت نمایند.
سرطان
پژوهشگران هنور در آغاز راه تحقیقات برای یافتن ارتباط بین کمبود خواب و سرطان هستند.
با دقت به اینکه بیخوابی منتهی به کاستی ساختار ایمنی بدن شده و بدن را برابر مبتلا شدن به مریضی‌ها قرار میدهد، میتوان انتظار داشت که شانس مبتلا شدن به انوع سرطان‌ها نیز با استمرار بیخوابی افزایش یابد.
تحقیقات نخستین محققان نیز با تایید این موضوع، احتمال مبتلا شدن به بدخیمی هایی نظیر پستان و سرطان روده‌ی بزرگ را در آنهایی که دچار بیماریهای خواب هستند، بالا عنوان کرده اند.
مشکلات حافظه
مشکل خواب در اشخاص سالخورده میتواند ساختار حافظه دراز مدت را در این اشخاص تغییر بدهد.
هم چنین دشواری هایی نیز در حافظه‌ی در ارتباط با خواب در جوانان رویت شده که گرفتار کم خوابی هستند.
تحقیقات شکل گرفته در سال ۱۹۲۴ نشان از این دارد، اشخاصی که بیشتر می‌خوابند، گرفتار فراموشی پایین‌تر شده و حافظه‌ی آنها مناسب‌تر عمل میکنند.
کمبود خواب نشانه‌های آلزایمر را در همگان تقویت میکند.
اختلالات ژنتیکی
براساس تحقیق جامعی که در سال ۲۰۱۳ میلادی برای سنجش تاثیر میزان خواب روی اشخاص انجام گرفت، تمام جنبه‌های منفی بیخوابی بر سلامتی انسان‌ها معین شد.
براساس یافته‌ی محققان کمبود خواب باعث مختل شدن در کارکرد ژن‌های بدن آدم میشود.
براساس تحقیقات شکل گرفته، در حالیکه فردی در طی یک هفته هر شب اندک‌تر از شش ساعت بخوابد، کارکرد بیشتر از ۷۰۰ ژن مختل میشود.
از جمله‌ی ژن‌های مورد نظر میتوان به مواردی اشاره نمود که رابطه‌ی مستقیم با ساختار حفاظتی بدن دارند.
بعضی از ژن‌ها براساس الگوی روز و شب فعالیت میکنند که در صورت به هم خوردن الگوی خواب فرد، این ژن‌ها قادر نیستند براساس الگوی متداول فعالیت کرده و بنابراین ساز و کار فعالیت این جز از تن گرفتار بی نظمی میشود.
ناخشنودی و افسردگی
دانیل کانمان، روانشناسی است که جایزه‌ی نوبل را در زمینه‌ی روانشناسی از آن خود کرده است.
او با انجام پژوهشی، از ۹۰۹ نفر از خانمهایی که کار میکنند، خواسته تا جزئیات مرتبط به حالات روانی و احساسات و عواطف خود را بصورت هر روزه ثبت کنند.
هرچند اختلاف در درآمد این زنان اندکی در روحیه‌ی این اشخاص موثر است، ولی کمبود خواب را باید یکی از دو عامل تاثیرگذاری خواند که زیادترین اثر را در افسردگی و ناخشنودی اشخاص دارند.
مطالعه‌ی دیگری نیز نشان میدهد بانوانی که دارای پیوند زن و شوهری موفقی هستند، خواب خوبی را نیز تجربه میکنند.
هنوز مشخص نشده است که کیفیت خواب در این اشخاص در اثر پیوند زن و شوهری موفق است یا زندگی آنها تحت تاثیر خواب مناسب.
هم چنین اینکار سبب که مبتلایان به بیخوابی، ۲ برابر بیشتر از سایرین در ریسک گرفتار شدن به افسردگی هستند..
نیز می‌بایست به این مسأله اشاره نمود که اقدام برای مداوا نمودن بیخوابی منتج به بهتر شدن افسردگی در اشخاص نیز شده است.
مرگ زودهنگام در سن پایین
خیلی از بیماریها ریشه در کمبود خواب و کاهش شمار ساعات خواب دارند.
ولی افرادی که هرروزه کمتر از ۷ تا ۸ ساعت بخوابند، گرفتار مرگ زودهنگام خواهند شد.
به بیان مناسب‌تر خوابیدن اندک‌تر از 6 ساعت در شبانه روز، شانس مرگ را در سن و سالهای پایین‌تر افزایش میدهد.
دکتر مصطفی امیری متخصص مغزواعصاب و فوق تخصص اختلالات خواب
بورد تخصصی مغزواعصاب از دانشگاه تهران
فلوشیپ اختلالات خواب از اسپانیا
دوره درمان بی خوابی دکتر امیری را از اینجا ببینید (کلیک کنید)